مسئولان حفاظت فنی و مشاوران ایمنی در کارگاه ها، متولی نظارت بر رعایت موارد ایمنی و ارائه راهنمایی های لازم به کارفرمایان، کارگران و مسئولان واحدها هستند که با توجه به اهمیت جایگاه ایشان لازم دیدیم برخی تکالیف و شئونات مهم شان را مختصراً مورد بررسی و واکاوی قرار دهم:
انتخاب کارگاه: مسئولان ایمنی و مشاوران فنی حتی المقدور باید با توجه به سطح معلومات و گستره ی تخصصی و مطالعاتی شان اقدام به پذیرش پیشنهادهای شغلی نمایند. مسئول ایمنی باید نسبت به پذیرش پیشنهادها با تعهد عمل نماید و حتی المقدور در زمینه هایی که تبحر و مهارت بیشتری دارد ورود نموده و از ورود به عرصه هایی که هیچ شناختی در آنها ندارد خودداری نماید.
شناسایی خطرات: شناخت کامل از فرایندهای کارگاهی بخشی از نیاز مسئولان ایمنی و حفاظت فنی است. مسئول ایمنی باید هم به لحاظ تئوریک باید با خط تولید آشنایی داشته باشد تا بتواند خطراتی را که در فرایند وجود دارند را شناسایی نماید. مواد اولیه مورد استفاده، نحوه نگهداری آنها، تجهیزات و نحوه عملکرد آنها، تغییراتی که در مواد رخ می دهد، خطرات و نحوه مقابله با آنها از موارد مورد نیاز مسئولان و مشاوران ایمنی است.
شناخت از اقتضائات تکنولوژیکی و صنعتی: مسئول ایمنی و مشاورفنی باید با نوع صنعتی که با آن کار می کند و خطرات آن آشنایی کامل داشته باشد. هیچ کسی نمی تواند مدعی باشد که به ابعاد ایمنی در تمام صنایع مختلف اشراف دارد، لیکن بسته به مختصات هر صنعتی می تواند نسبت به تکمیل دایره ی آگاهی ها و مهارتهای خود اقدام نماید. یک مسئول ایمنی باید از اقتضائات تکنولوژی صنعتی که در آن حوزه فعالیت می کند اطلاع داشته باشد، ایمن سازی در صنایع نساجی، بسته بندی، غذایی و ... هر کدام اقتضائات خودش را دارد و این اقتضائات در جهت گیری های ایمنی کارگاه بسیار مهم هستند. در صورتی که مسئول ایمنی از تکنولوژی کارگاه و اقتضائات آن اطلاع نداشته باشد، اکثر زحماتش با وتوی مدیرتولید یا مسئول فنی مواجه می شود.
شناخت از مسائل مدیریتی در کارگاه: مسئولان ایمنی و مشاوران فنی باید از چارتهای سازمانی در هر کارگاه اطلاع داشته باشند، باید بداند که افراد تصمیم گیرنده و موثر در کارگاه چه کسانی هستند و توصیه های چه افرادی می تواند تأثیر عکس در کارگاه ایجاد کند. مسئول ایمنی باید مفیدترین و موثرترین مسیر را برای حل یک مشکل ایمنی در کارگاه بلد باشد، به نحوی که هم خطر رفع شود، هم مجدداً تکرار نشود و هم نسبت به مسئولان و مشاوران ایمنی موضع گیری بدی از سوی کارگران و سرپرستان آنها صورت نگیرد.
شناخت از الزامات قانونی: در قانون کار و آیین نامه های حفاظتی برای مسئولان و مشاوران ایمنی تکالیفی مشخص شده است که همگی در جهت ارتقای سطح ایمنی و کاهش حوادث تصویب گردیده اند و عدم تحقق آنها موجب زیر سوال رفتن مسئولان ایمنی و کارفرمایان می گردد. یک مسئول ایمنی باید تکالیف قانونی خود را مثلاً در خصوص ثبت حوادث در دفتر ثبت حوادث و تهیه گزارش حادثه و تقدیم آنها به کارفرما (جهت ارسال به اداره کار) و نقش آفرینی موثر در کمیته حفاظت فنی و بهداشت کار و ... ایفا نماید. به غیر از الزامات قانونی که از سوی وزارت کار به مسئولان ایمنی بازمی گردد، الزامات قانونی دیگر حفاظتی نیز ممکن است برای هر کارگاهی وجود داشته باشد که رعایت آنها نیز باید در دستور کار قرار گیرد، به عنوان مثال شرکت نفت نیز برای کارگاه های تحت نظر خود تکالیف مهمی به لحاظ ایمنی مشخص کرده است که جزء الزامات قانونی مسئولان ایمنی تلقی می گردد.
شناخت و ارتقای سطح سواد و مهارت کارگران: باید برای کارگران هر کارگاه به میزان نیازهای آموزشی، ایشان را آموزش داد. باید دانست به بخش زیادی از حوادث به دلیل عدم مهارت، یا عدم اطلاع از مسائل ایمنی صورت می گیرد و به همین لحاظ کارگری که به نحوه ی غلط و ناایمن انجام کاری خو کرده است باید به شیوه ی صحیح آن رهنمون گردد و اینها محقق نمی شود مگر این که:
1- سطح سواد و مهارت کارگران شناسایی گردد.
2- نیازهای آموزشی ایمنی و مهارتی کارگران تعیین گردد.
3- آموزشهای لازم از طریق مراکز ذیصلاح به صورت مناسب و کاربردی در اختیار کارگران قرار داده شود.
4- با نظارت مستمر از نهادینه شدن محتوای آموزشها در رفتار کارگران اطمینان حاصل شود.
5- دوره های بازآموزی و یادآوری نیز به صورت مستمر اجرا شود.
شناخت نسبی از توان مالی کارگاه: مسئولان و مشاوران ایمنی اگر از وضعیت مالی کارگاه شناخت نداشته باشند به احتمال زیاد در گوشزد کردن نواقع و ارائه پیشنهاد درخصوص آنها دچار افراط ویا تفریط شده و عملاً کارفرما را با خود همراه نخواهد کرد. عدم درک متقابل از توان مالی کارفرما موجب خواهد شد تا تذکرات و پیشنهادهای مسئولان و مشاوران فنی به مرور بدون خوانده شدن به بایگانی منتقل شوند. شناخت نسبی از وضعیت مالی کارگاه در بدو حضور با مشاهده ی حجم مواد اولیه خریداری شده و میزان و سرعت فروش محصولات و وضعیت پرداخت حقوق و امکان بهسازی فنی کارگاه میسر است و به هیچ وجه نیازی به سرک کشیدن در امور مالی ندارد.
درجه بندی خطرات: شناسایی خطرات همواره به تنهایی نمی تواند ما را به فاز عملیاتی رهنمون سازد بلکه باید ارزیابی ریسک نیز صورت گیرد، یعنی شدت و احتمال وقوع حادثه در خصوص هریک از خطرات باید محاسبه و خطرات با توجه به اهمیت آنها رتبه بندی شوند. خطرات شدیدتر و با احتمال وقوع بیشتر باید در اولویت قرار داشته باشند و خطرات خفیف تر و با احتمال خیلی کم باید در درجات آخر قرار گیرند. مسئول و مشاوران ایمنی اگر به مسئله ارزیابی خطرات اهتمام نورزند مطمئناً نمی توانند جهت گیری مناسبی را درخصوص ایمن سازی کارگاه بنا بنهند.
بهترین تجویز: پس از ارزیابی ریسک، باید به راه حل های موثر برای رفع خطرات، تجویز پیشنهادهای موثر و متناسب با وسع مالی و سطح تکنولوژیکی کارگاه صورت گیرد. بهتر است که برای هر خطر بیش از یک راه حل تجویز گردد تا کارفرما بتواند براساس فواید و هزینه های آنها حق انتخاب داشته باشد، باید توجه داشت که حتی المقدور پیشنهادها باید به نحوی باشند که استفاده از لوازم استحفاظی فردی به کمترین حد نیاز برسد و استفاده از این لوازم تنها در شرایطی که ماهیت کار غیرقابل ایمن سازی است استفاده شود، به عنوان مثال تا آنجا که می شود به جای تجویز کمربند و مهار ایمنی، جایگاه کار ایمن برای کار درارتفاع تعبیه گردد.
توجیه کارفرما: اگر تمام مراحل قبلی به خوبی صورت گرفته باشد ولی تجویز پیشنهاد بدون توجیهات لازم صورت گیرد بازهم نتیجه مناسب محقق نخواهد شد. برای توجیه کارفرما باید به مسائلی که معمولاً مورد توجه کارفرما قرار می گیرد عنایت داشت. صرفه ی اقتصادی، خسارتهای احتمالی جانی و به خصوص خسارتهای احتمالی مالی در تجویز راه حل باید مد نظر باشد، کارفرما تمایل دارد درقبال هزینه ای که در مقابله با هرخطر انجام می دهد بداند چه منافعی می برد. شاید کارفرما هزینه ی دیه ی کارگر را با بیمه های مسئولیت جبران کرده باشد پس حتماً باید او را به خسارتهای مالی، فنی و حقوقی هر حادثه، درگیری با مراجع قضایی، از دست دادن کارگران ماهر، معرفی صنایع ایمن مشابه، کاهش خرید و نگهداری هزینه های لوازم استحفاظی فردی و ... واقف نمود تا با اراده ی محکم به ایمن سازی کارگاه اقدام نماید.
رابطه مناسب با کارگران: از آنجا که تجویزهای مسئولان و مشاوران ایمنی در مواردی برای کارگران زحمتی ایجاد می کنند که اگر این مسئله می تواند موجب شود تا کارگران و سرپرستان کارگاه به مسئولان و مشاوران ایمنی به عنوان عناصر نامطلوب و مزاحم کارگاه نگاه کنند که در رفع این معضل لازم است تا:
1- باید مسئولان ایمنی حواسشان باشد که بهترین شیوه ایمن سازی استفاده از روشهایی است که کمترین مشکل را برای کارگر ایجاد نمایند و حتی نیاز به استفاده از لوازم استحفاظی را به حداقل برسانند.
2- حضور مستمر، منظم و البته با رویکرد اخلاق مدارانه در کارگاه، به نحوی که رفتار مسئول یا مشاور ایمنی نشانی از مچ گیری نداشته باشد.
3- در صورتی که ایمن سازی در مواردی موجب زحمت کارگران شد حتماً با توجیه و آموزش لازم کارگران از اهمیت مسئله و نیت دلسوزانه مسئول و مشاور ایمنی مطمئن شوند تا در قبال این مسائل مقاومت نکنند.
4- در ارتقای سطح ایمن سازی کارگران تا حد ممکن از سیاستهای تشویقی استفاده شود و بعد از شکل گرفتن عادات صحیح در کارگاه و تنها در صورتی که تعداد متخلفان به اقل رسیده باشد سیاستهای تنبیهی به کارفرما پیشنهاد گردد و همان هم به نحوی صورت گیرد که کارگران متخلف، از نیت دلسوزانه تنبیه ها اطلاع داشته باشند.
5- رابطه ی مسئولان و مشاوران ایمنی با کارگران باید رابطه ای توأمان از محبت و احترام باشد، نباید دوستی به حدی باشد که احترام به ایمنی در کارگاه تحت الشعاع قرار گرفته و تضعیف گردد.
استقرار سیستمی برای پایش حوادث ناشی از کار: باید با استقرار یک سیستم کارا، کارگران و استادکاران را به ارائه گزارش از حوادث و حتی شبه حوادث توجیه نمود و اخلاق مناسب کارگران در این موارد باید با تشویق مواجه گردد و باید تدبیری اندیشید که کارگرانی که نسبت به این مسئله اقدام می کنند ناخواسته از سوی سایرکارگران، سرپرستان و حتی کارفرما مورد تنبیه قرار نگیرند. استفاده از سیستم های مدیریت کیفیت به خصوص OHSAS می تواند در خصوص این مسئله کارگشا باشد البته به شرطی که از آفات این سیستمها که همان اکتفا به مستندسازی صرف است خودداری گردد.
ارتقای جایگاه کمیته حفاظت فنی و بهداشت کار: اگر چه برگزاری کمیته حفاظت فنی و بهداشت کار جزء الزامات قانونی که در بالا ذکر شد نیز آمده است اما با توجه به اهمیت مسئله آن را در بند مجزایی می آورم. تشکیل و فعالیت کمیته های حفاظت فنی و بهداشت کار برای کارگاههای با بیش از 25 نفر کارگر و هر کارگاه دیگری که ادارات کار و بهداشت محل مشترکاً صلاح بدانند، الزامی است. مسئول ایمنی یکی از اعضای مهم کمیته ی 5 نفره ی حفاظت فنی و بهداشت کار است و این کمیته به حل مشکلات حفاظت فنی و بهداشت کار کارگاه ها می پردازد و تکالیف مشخصی برای کار این کمیته در آیین نامه کمیته حفاظت فنی و بهداشت کار تدوین گردیده است. در صورتی که کمیته حفاظت فنی و بهداشت کار به صورت واقعی و موثر فعال باشد بخشی از زیادی از هماهنگی های بین کارفرما، کارگران، مسئول فنی (یا مدیر تولید) و ... در آن صورت می گیرد و الزامات قانونی مانند اهتمام به ابلاغیه های بازرسی کار نیز محقق شده و عملاً این کمیته بهترین فرصت را برای حل مسائل ایمنی و تحقق بسیاری از بندهای فوق در اختیار مسئول حفاظت فنی قرار می دهد.
آرمانگرایی در ایمنی: اگر چه در بندهای فوق موارد متعددی از واقع بینی در خصوص شرایط کارفرما و کارگران و تکنولوژی و مسائل مالی و ... را مورد اشاره قرار دادم اما در کنار آنها مسئله ی بسیار مهم دیگری که روح کار مسئولان و مشاوران ایمنی را تشکیل می دهد این است که فرد دردِ ایمنی داشته باشد و ارتقای ایمنی و کاهش حوادث مانند یک آرمان در وجودش نهادینه شده باشد. حفظ جان افراد از اهمیت فوق العاده ای برخوردار است به نحوی که قرآن کریم حفظ حیات یک نفر را به مثابه حفظ حیات همه بشر معرفی می کند و اگر مسئول یا مشاور ایمنی چنین آرمانی نداشته باشد و به شغل خود به مانند یک شغل معمولی که هدف آن صرفاً ارتزاق حلال باشد ننگرد. اگر یک مسئول ایمنی نسبت به تمام جنبه های ایمنی در کارگاه با واقع بینی رفتار می کند و از ارائه گزارش تا مرحله توجیه و تشویق پیش می رود به همان دلیل آرمانگرایی در ایمنی است.
بعد از پایان حضور 2 دوره معاونت روابط کار آقای نظری جلالی در دولت های نهم و دهم، بر آن شدم تا چندپرده از عملکرد ایشان در زمینه ایمنی و بازرسی کار را مورد بررسی قرار دهم:
بودجه 93 تقدیم مجلس شد و بودجه ی بخش های مختلفی اعم از برخی مناطق یا وزارتخانه ها و نهادها مورد اعتراض متولیان و کارشناسان بخشها قرار گرفت، اما بحث افزایش کمتر از تورمی حقوق کارمندان، تخلف و اشتباهی است که از دولت های نهم و دهم شروع شد و دولت آقای روحانی نیز قصد ادامه ی آن را دارد. متأسفانه برخلاف نص قانون که حقوق هر سال کارمندان را متناسب با نرخ تورم سال قبل معرفی می کند، همچنان دولت یازدهم در حالی که خودش تورم سال 92 را 35 درصد هدف گذاری کرده است، نرخ افزایش حقوق کارمندان را حدود 18 درصد اعلام می کند و این در حالی است که این نرخ وقتی در فرمول های حقوق و دستمزد قرار می گیرد تنها حدود 10 درصد افزایش واقعی را در حقوق کارمندان ایجاد می کند.
